Centrum Szkła i Ceramiki w Krakowie

Położone na prawym brzegu Wisły Zabłocie już w średniowieczu odgrywało ważną rolę w życiu gospodarczym Krakowa. Działały tu kamieniołomy dostarczające wapień, cegielnie i port rzeczny – ważny punkt na trasie handlu wielicką solą. Szczególny rozwój Zabłocia przypadł na okres dwudziestolecia międzywojennego, gdy tereny te stały się przemysłowym zapleczem Krakowa. Funkcjonowały tu fabryki związane z przemysłem gumowym, metalowym, mechanicznym, spożywczym (słynny zakład cukierniczy Pischingera przy ul. Kącik), spirytusowym, kosmetycznym i szklarskim.

Jednym z takich zakładów była uruchomiona w 1922 roku przy ulicy Lipowej 3 fabryka zapałek Znicz, założona przez spółkę, na czele której stał krakowski adwokat dr Rudolf Frühling. Powstanie Państwowego Monopolu Zapałczanego w 1925 roku doprowadziło do upadku firmy. Kilka lat później, w 1931 roku, budynki po Zniczu zostały przejęte przez „Krakowską Hutę Szkła L. Bąkowski, D. Chazan i S-ka”. Główni udziałowcy spółki – żołnierz I Kadrowej, a równocześnie inżynier rolnik Leon Bąkowski i przedsiębiorca pochodzenia żydowskiego Dawid Chazan ¬– byli właścicielami hut szkła w Białymstoku i Narewce, skąd sprowadzili do Krakowa większość hutników.

W 1936 roku Leon Bąkowski odsprzedał swoje udziały wspólnikowi. Przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na „Krakowska Huta Szkła D. Chazan i S-ka”. Produkowano tam głównie butelki na wódkę (na zamówienie Państwowego Monopolu Spirytusowego), a także butelki na wino i wody mineralne oraz szkło apteczne. W hucie pracowali zarówno mężczyźni, jak i kobiety, często całe rodziny. Łącznie 500 osób, co w 1938 roku czyniło z Huty szóste największe przedsiębiorstwo w Krakowie pod względem liczby zatrudnionych. Pracowano w drewnianej hali, którą dopiero w latach 1950–1951 zastąpiono murowaną.

W 1940 roku huta przy Lipowej została skonfiskowana przez Niemców, ale działała dalej, zarządzana najpierw przez spółkę Treuhand Verwertung GmbH, a od 1943 roku przez Generalną Dyrekcję Monopoli. Po wojnie przeszła w zarząd Państwowego Monopolu Spirytusowego, a w 1947 została upaństwowiona. Cztery lata później, jako Krakowska Huta Szkła, weszła w skład Krakowskich Zakładów Szklarskich, zrzeszających także Hutę Szkła „Wawel” przy ulicy Zabłocie oraz Hutę Szkła w Skawinie. Ręczne formowanie szkła zastąpiono zautomatyzowanym, zmieniono także profil produkcji – z butelek na baloniki żarówkowe, szkło akumulatorowe i naczynia prasowane.

W 1962 roku przy Lipowej 3 powstał ośrodek naukowo-badawczy: Zakład Badań i Doświadczeń Przemysłu Szklarskiego. Dziewięć lat później doszło do połączenia Zakładu z hutą – powstała nowa jednostka: Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Szklarskiego, który od 1972 roku działał jako filia Instytutu Szkła w Warszawie (od 1975 roku Instytutu Szkła i Ceramiki). Był to okres wyjątkowego rozwoju krakowskiej placówki, która zasłynęła w całej Polsce nie tylko z prowadzenia specjalistycznych badań nad szkłem, ale i z produkcji barwnych szkieł artystycznych, znanych jako „szkła krakowskie”.

Prace projektowane przez artystów takich jak Jerzy Słuczan-Orkusz (jeden z pionierów szklarskiego designu w Polsce), Michał Jakubas, Zofia Pasek, Marian Gołogórski czy Barbara Świstacka były realizowane przy użyciu tradycyjnych narzędzi szklarskich przez wysoko wykwalifikowanych hutników w hali przy Lipowej. Ręcznie formowane wyroby, sygnowane wizerunkiem smoka dmuchającego szklaną bańkę, szybko zdobyły popularność w kraju i za granicą. Produkcja, podjęta w 1969 roku, została zakończona z przyczyn ekonomicznych w roku 1998.

W 2007 roku Instytut Szkła i Ceramiki wraz z krakowską filią działającą przy ulicy Lipowej został połączony z Instytutem Materiałów Ogniotrwałych w Gliwicach i Instytutem Mineralnych Materiałów Budowlanych w Opolu (z oddziałem w Krakowie). Trzy lata później, po dołączeniu kolejnej jednostki naukowo-badawczej, powstał Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych. Jednym z jego oddziałów jest Oddział Szkła i Materiałów Budowlanych w Krakowie, z siedzibami przy ul. Cementowej i Lipowej, do którego należy Centrum Szkła i Ceramiki Lipowa 3.