Zamek w Zatorze

Zator, położony nad Skawą w Kotlinie Oświęcimskiej, istniał jako wieś już w XII w. Prawa miejskie nadał mu w 1292 r. książę cieszyński Mieszko. W 1445 r. powstało księstwo zatorskie, które książę Janusz IV sprzedał w 1494 r. Janowi Olbrachtowi, z prawem dożywotniego władania. Kiedy w 1513 r. zginął ostatni książę zatorski, miasto stało się siedzibą starostwa, a ostatecznie, w 1564 r., włączono je do Korony. Dobra zatorskie kupił w 1778 r. starosta Fryderyk Piotr Dunin; później należały m.in. do Poniatowskich i Tyszkiewiczów. W 1833 r. stały się własnością Potockich.

Pierwotny zamek książęcy zbudowano tutaj po 1455 r. Przebudował go Fryderyk Piotr Dunin w 2. poł. XVII w. Obecny wygląd zamku to efekt prac przeprowadzonych w 1836 r. na zlecenie Aleksandra Potockiego przez Franciszka Marię Lanciego i Parysa Filippiego. Zamek stał się romantyczną rezydencją o cechach neogotyku angielskiego. Jego wnętrza ozdobili Kajetan Goliński i Włoch Liatti. Zdewastowany w czasie II wojny światowej, później odrestaurowany, był m.in. siedzibą Rybackiego Zakładu Doświadczalnego. Obecnie rodzina Potockich czyni starania o odzyskanie majątku.

Zbudowany na wysokim brzegu Skawy zamek otoczony jest ogrodem krajobrazowym. Wejście na teren posiadłości prowadzi przez neogotycką, ceglaną bramę z krenelażem. Murowany, dwupiętrowy zamek został założony na planie prostokąta, z aneksami przy krótszych bokach. Elewacja frontowa jest zaakcentowana czteropiętrową wieżą pośrodku, lekko wysuniętą przed lico ściany i zwieńczoną krenelażem. Nad oknami parteru widoczne są maswerkowe zdobienia w formie oślego łuku, a nad oknami piętra – gzymsy z arkadkami.
Wejście do budynku prowadzi przez neogotycki portal do sklepionej sieni z posadzką ozdobioną herbem Potockich. Z niej na prawo wiodą drzwi do tzw. Sali Paprociowej, a za nią – do Sali Bluszczowej. Nakryte wielodzielnymi sklepieniami sale dekorowane są pasami malowanych liści paproci i bluszczu. Po lewej stronie sieni mieści się zdobiona barwnymi malowidłami Sala Myśliwska. Sklepienie sali, podzielone stiukowymi listwami na pola o różnym kształcie, wypełnia malowana dekoracja o motywach groteskowych oraz krajobrazy. W Sali Myśliwskiej zamku barwna polichromia pokrywa nie tylko sklepienie i ściany, ale również neogotycki piec i płyciny drzwi. Drzwi obramione są malowaną w kwiaty bordiurą, a w dekorację płycin wpleciono herby właścicieli zamku: Łabędź, Pilawa Srebrna i Złota. Za Salą Myśliwską znajduje się Złota Sala, której sklepienie, dekorowane sztukateriami o motywach meandra i kasetonami z rozetami, było niegdyś ozdobione prawdziwym złotem.