Zabytkowa zabudowa rynku w Alwerni

Alwernia jest położona ok. 30 km na zachód od Krakowa, pośród lasów Rudniańskiego Parku Krajobrazowego. Jej założenie, nazwa i dzieje są ściśle związane z tutejszym klasztorem bernardynów, ufundowanym na początku XVII w. przez Krzysztofa Korycińskiego. Budowa kościoła i klasztoru spowodowały osiedlanie się w pobliżu rzemieślników świadczących różnego rodzaju usługi na rzecz zakonników. Także ruch pielgrzymkowy, związany z kultem znajdującego się w kościele, słynącego łaskami wizerunku Chrystusa, przyczynił się do rozwoju osady. Nazwa Alwernia początkowo odnosiła się do klasztoru, wzorowanego na włoskiej pustelni La Verna, jednak z czasem przeszła również na osiedle. Pierwsze pisemne wzmianki o miejscowości Alwernia pochodzą z 1778 r., kiedy król Stanisław August nadał jej przywilej organizowania dwunastu targów w roku. Zapewne w tym czasie powstało założenie urbanistyczne miasta z dużym, prostokątnym rynkiem oraz odchodzącymi z jego naroży ulicami. Pod koniec XVIII w. Alwernia liczyła trzydzieści trzy domy i ponad dwustu mieszkańców. Swoje warsztaty i sklepy mieli tu garncarze, szewcy, stolarze, a także piekarze, rzeźnicy i kramarze. Alwernia otrzymała prawa miejskie dopiero w 1903 r. i utraciła je po trzydziestu latach. Jednak w 1993 r. znów stała się miastem. Do znacznego rozwoju Alwerni przyczyniły się w latach powojennych zakłady chemiczne, powstałe w połowie lat 20. na południe od miasta.

W panoramie położonego na wzgórzu miasta dominuje wieża kościoła bernardynów. W pobliżu klasztoru, na spłaszczonym wierzchołku wzgórza, znajduje się rozległy rynek. Z jego naroży odchodzą cztery ulice; szczególnie malownicza jest stroma ulica Zawiła. Duży, prostokątny rynek był niegdyś głównym placem targowym miasta i centrum życia mieszkańców. W latach 50. XX w. posadzono na nim drzewa i wytyczono ścieżki. Obecnie ma on charakter kameralnego parku miejskiego. Niegdyś cały rynek otaczały drewniane domy z podcieniami wspartymi na rzeźbionych słupach. Jeden z nielicznych zachowanych drewnianych domów znajduje się w pierzei zachodniej rynku pod nr. 34. Jest to dom podcieniowy pochodzący z 1791 r. Przybudowany do niego po prawej stronie niewielki murowany dom z ozdobnym fryzem mieścił pierwszy urząd pocztowy w Alwerni (1867). Sąsiedni, drewniany dom z ganeczkiem (nr 33) zbudowano na początku XX w. Po stronie północnej rynku wznoszą się murowane, parterowe domy z XIX i XX w., przebudowane i odnowione. W jednym z nich mieści się Samorządowy Dom Kultury. Przy końcu pierzei północnej zachowany jest duży, murowany dom, zwrócony ścianą szczytową do rynku. To dawny zajazd, zbudowany w połowie XIX w. Tuż obok stoi niewielki dom z malowniczą, przeszkloną werandą i ozdobnie wycinanymi drewnianymi detalami. Dom podcieniowy, który znajdował się po wschodniej stronie rynku, można oglądać w parku etnograficznym w pobliskim Lipowcu. We wschodniej części rynku, pośród drzew, zachowała się murowana kapliczka z 1860 r. Południową pierzeję dość ściśle wypełniają parterowe murowane i drewniane domy oraz zbudowane przed połową XX w. piętrowe, w narożniku południowo-zachodnim.

Tekst: B. Sanocka (2010)

Ziemia Chrzanowska : mapa turystyczna : skala mapy : 1 : 25 000, plany miast 1 : 10 000
Wydawnictwo : Wydawnictwo COMPASS, nr kat. 80/2004
Miejsce wydania : Kraków, 2004

Gmina Alwernia : mapa turystyczna : skala 1 : 30 000 : Plan Alwerni w skali 1 : 12 500 : Szlaki turystyczne piesze i rowerowe : GPS
Wydawnictwo : Wydawnictwo COMPASS, Urząd Miejski w Alwerni nr kat. 1 – 07 – 225, wyd. II
Miejsce wydania : [n.s.]

Powiat chrzanowski : Alwernia, Babice, Chrzanów, Libiąż, Alwernia : mapa turystyczna, skala 1 : 30 000
Wydawnictwo : Kraków : COMPASS : na zlecenie Wydziału Promocji i Funduszy Pozabudżetowych Starostwa Powiatowego w Chrzanowie, wyd. I, nr kat. 1-08-258
Miejsce wydania : Kraków, 2008

Więcej niż Jura : przewodnik po ziemi chrzanowskiej
Autor : Piotr Grzegorzek
Wydawnictwo : Amistad Sp. z .o. – Program PolskaTurystyczna.pl, wyd. 2, 128 s., [8] s. tabl. fot. kolor. : fot., mapy, pl., rys. ; 18 cm (Przewodnik Turystyczny)
Miejsce wydania : Kraków, 2008

Ziemia chrzanowska na rowerze i pieszo : przewodnik turystyczny
Red.: Dariusz Faustmann, tekst, opisy tras : Dorota Trzmielewska, Agata Kapłon
Wydawnictwo : Wydawnictwo Compass, wyd. I, – 96 s. : fot. kolor., mapy rozkł., pl. ; 22 cm
Miejsce wydania : Kraków, 2010

Alwernia: Miasto „odpustowe”- osiedle fabryczne
Autor: Jan Samek
Publikowany: Miasteczko Polskie w XIX wieku jako zjawisko kulturowo-obyczajowe, pod red. Marty Meduckiej i Reginy Renz, wydawca: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce 1998, s. 187-202

Krajobraz kulturowy Polski : Województwo Małopolskie
Red.: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo : Stowarzyszenie „Kultura i Natura” im. Jana Gwalberta Pawlikowskiego, Wydawnictwo VADEMECUM, druk: Drukarnia Skleniarz, 240 s., [8] s. tabl., [1] k. mapa luz. : il. ; 23 cm. – (Biblioteka Stowarzyszenia „Kultura i Natura” ; t. 1)
Miejsce wydania : Kraków, Warszawa, 2001

Alwernia [folder]
Autor: Beata Kucharczyk
Wydawnictwo: Urząd Miejski w Alwerni, 15, [3] s. : il., mapy, fot.kolor ; 28 cm
Miejsce wydania: Alwernia, [2009]

Alwernia. Nasza historia i współczesność (II)
Autor: Jan Racut
Publikowany: Alchemik, nr 10, R. 1976, s. 6
Wersja cyfrowa publikacji
Dwanaście jarmarków: spacerkiem po dziejach

Autor: (ja)
Publikowany: Alchemik, R. 2003, nr 7, s. 10

Wersja cyfrowa publikacji

Alwernia i okolica w latach 1918 – 1939. Nasza historia i współczesność (III)
Autor: Jan Racut
Publikowany: Alchemik, R. 1977, nr 6, s. 6
Wersja cyfrowa publikacji

Alwernia z rzemiosła słynęła
Autor: Franciszek Ciura
Publikowany: Alchemik, R. 2003, nr 9, s. 11
Wersja cyfrowa publikacji

Założyciel Alwerni: spacerkiem po dziejach
Autor: Franciszek Ciura
Publikowany: Alchemik, R. 2004, nr 6, s. 10
Wersja cyfrowa publikacji

Przydrożne kapliczki, krzyże i figury gminy Alwernia
Autor : Józef Adamczyk, Wiesław Bigosiński, Zbigniew Mazur
Wydawnictwo : Muzeum w Chrzanowie, 173 s. : il. kolor. ; 21 cm
Miejsce wydania : Chrzanów, 2009

Chrzanów: studia z dziejów miasta i regionu, T. 3
Red.: Bogusław Krasnowolski, Zbigniew Mazur, Marek Szymaszkiewicz
Wydawnictwo: Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich
Miejsce wydania: Chrzanów, 2009

Żyd wzniósł kaplicę : spacerkiem po dziejach
Autor: (ja)
Publikowany: Alchemik, R. 2003, nr 6, s. 10
Wersja cyfrowa publikacji

Z dziejów Alwerni
Autor: J.R.
Publikowany: Alchemik, R. 1982, nr 3 [lipiec], s. 7
Wersja cyfrowa publikacji

Przewodnik po mieście Alwerni i okolicy
Autor: Jan Samek
Wydawnictwo: Calvarianum
Miejsce wydania: Kalwaria Zebrzydowska, 1995

Wokół Krzeszowic i Alwerni: wśród podkrakowskich dolinek. Monograficzny przewodnik turystyczny i krajoznawczy po południowej części Wyżyny Krakowskiej (Jury Krakowsko – Wieluńskiej), cz. 1
Autor: Julian Zinkow
Wydawnictwo: Verso
Miejsce wydania: Kraków, 2008

Powiat Chrzanowski w W. Ks. Krakowskiem : monografia historyczno- geograficzna
Autor : Stanisław Polaczek
Wydawnictwo : nakładem Wydziału Rady Powiatowej Chrzanowskiej, – wyd. 2 rozszerz. – Chrzanów : Rada Powiatowa Chrzanów, 307, [1] s. ; 30 cm
Miejsce wydania : Chrzanów, 1914
Wersja cyfrowa publikacji : Małopolska Biblioteka Cyfrowa

Leksykon miast województwa małopolskiego
Autor : Paweł Kutaś, Jerzy Leśniak
Wydawnictwo : PROMO. – 235 s. : il. kolor. ; 30 cm
Miejsce wydania : Kraków, 2007

Jura Krakowska
Autor: Robert Kreczmański
Wydawnictwo: [s.n.]
Miejsce wydania: Warszawa, 2008

Powiat chrzanowski : Alwernia, Babice, Chrzanów, Libiąż, Trzebinia
Autor : Julita Kośka (oprac. tekstu), Przemysław Jaśko (tłum.)
Wydawnictwo : Lisiny : Wydawnictwo Julita : na zlec. Wydziału Promocji i Funduszy Pozabudżetowych Starostwa Powiatowego w Chrzanowie, 73, [2] s. : il. kolor. ; 17 cm, teksty w jęz. pol. i ang. tł. z pol.
Miejsce wydania : Śliwice, Chrzanów, 2007

Ballada o Alwerni
Autor: Henryk Cyganik
Wydawnictwo: Samorządowy Ośrodek Kultury w Alwerni
Miejsce wydania: Alwernia, 2010

Dane teleadresowe:

adres: Alwernia

gmina: Alwernia

powiat: chrzanowski

GPS: N: 50° 4' 8", E: 19° 32' 20"

gospodarz: Urząd Miasta i Gminy Alwernia

www: http://www.alwernia.pl/

telefon: 12 283 12 40

Obiekty w pobliżu:

(najedź kursorem myszy na zdjęcie, aby uaktywnić strzałki nawigacyjne)

ZABYTKOWA ZABUDOWA RYNKU W ALWERNI (przewodnik) from Małopolski Instytut Kultury