Piec kręgowy w Płazie

Piec kręgowy Hoffman we wsi Płaza pod Chrzanowem to część zabudowy zakładu i kamieniołomu zarejestrowanego pod nazwą Gustaw Baruch i Spółka w 1890 roku. Założycielami Wbyli adwokat
Józef Stanisław Retinger i przedsiębiorca oraz radny z Podgórza Gustaw Baruch. Nazwa pieca pochodzi od nazwiska niemieckiego budowniczego Eduarda Hoffmanna, który opatentował ten typ jeszcze w połowie XIX wieku. Pracami budowlanymi kierował krakowski inżynier Adam Boznański, ojciec znanej malarki Olgi Boznańskiej.

Piec kręgowy w Płazie przeznaczony był do wypału kamienia wapiennego pozyskiwanego z pobliskiego kamieniołomu. Kamień dostarczany napędzanymi – najpierw ręcznie, później elektrycznie – wózkami trafiał do 16 ułożonych owalnie komór. Po ich zapełnieniu wejścia były zamurowywane. Z poziomu poddasza pieca, małymi otworami w stropie komór, wsypywano do ich wnętrza węgiel lub koks. Działanie pieca oparte było na cyrkulacji gorącego powietrza, krążącego w jednym kierunku. Powstające w czasie wypału spaliny odprowadzane były przez dymniki i kanał spalinowy do zewnętrznego komina.

Cykl wypalania jednej komory trwał 10 dni. Gdy kamień zamienił się w wapno, opróżniano ją, a proces wypału obejmował kolejne pomieszczenie. Od początku swego istnienia Wapiennik w Płazie dostarczał wysokiej jakości spoiwa, wykorzystywanego głównie w budownictwie. O jego jakości świadczył fakt, że użyto go m.in. do wykonania stiuków w ówczesnym Teatrze Miejskim w Krakowie, budowy domów według projektów Teodora Talowskiego i Tadeusza Stryjeńskiego czy rozbudowy Twierdzy Przemyśl. Przed I wojną światową jego produkcja sięgała nawet 300 ton rocznie.

W 1922 roku zakład zakupiło Towarzystwo Przedsiębiorstw Górniczych „TEPEGE” SA w Krakowie, które przeprowadziło jego szybką modernizację. Rozbudowano zaplecze, pojawiły się nowoczesne urządzenia, nowy piec szybowy. Praca trwała cały rok, a nie – jak przed wojną – tylko sezonowo. Wszystko to sprawiło, że w 1928 roku Wapiennik produkował 50 tys. ton wapna, głównie dla branż budowlanej, chemicznej i na potrzeby rolnictwa.

Po II wojnie światowej nastąpił czas odbudowy i kolejnej modernizacji zakładu. Pod koniec lat 40. XX wieku przebudowano dach oraz komin pieca kręgowego, a także zmieniono jego drewnianą okładzinę. Nad całością prac czuwała grupa uznanych inżynierów, wśród nich m.in. inż. Władysław Detko z Krakowa.

Powiększono także osiedle pracownicze. Jego podstawą były zbudowane w międzywojniu cztery „kamieniczki” przeznaczone dla kadry zarządzającej i pracowników zakładu. Powstały duże bloki mieszkalne, zakładowy basen, przedszkole, przychodnia, oczyszczalnia ścieków. W 1946 roku, w tzw. czynie społecznym, powstała zakładowa świetlica, w której przez lata toczyło się bujne życie kulturalno-rozrywkowe całej Płazy. W PRL-u kamieniołom rozrósł się i zmechanizował, pracę ludzkich mięśni zastąpiły maszyny. Ostatni wypał wapna w piecu kręgowym odbył się w 1963 roku. Obecnie teren Wapiennika należy do spółki Kans-Pol, a piec kręgowy został wpisany do rejestru zabytków. Od czasu do czasu jest udostępniany przez Stowarzyszenie Za Piecem dla zwiedzających.