Rezerwat przyrody Dolina Racławki

Rezerwat przyrody Dolina Racławki położony jest na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie, wchodzącego w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego.

Rezerwat obejmuje dno doliny oraz przyległe partie zboczy na odcinku ponad 3 km, między wsiami Paczółtowice i Dubie. Powstał w 1962 r. i jest powierzchniowo największym w Małopolsce. Aby przejść wszystkie wytyczone na terenie rezerwatu trasy dydaktyczne, potrzebujemy około 10 godzin.

Szczególnie ciekawe są ścieżki geologiczne – spotkamy tu bowiem skały z wielu er geologicznych. 390-310 milionów lat temu (w dewonie i karbonie) występowało tu płytkie ciepłe morze, o stale obniżającym się dnie, co pozwoliło na osadzenie się ponad 1000-metrowego kompleksu skał wapiennych, których imponujące wychodnie obserwujemy w rezerwacie. Pod koniec paleozoiku (perm) morze ustąpiło, umożliwiając powstanie osadów lądowych ze śladami działalności wulkanicznej. W erze mezozoicznej, zwykle kojarzonej z dinozaurami, znów powraca morze, w którym tworzą się najczęściej spotykane w podkrakowskich dolinkach skały: wapienie jurajskie.

W trzeciorzędzie skały te zostają pocięte uskokami (efekt ruchów górotwórczych, którym zawdzięczamy m.in. Karpaty, Alpy i Himalaje), co w dużej mierze zdeterminowało kształt dzisiejszej doliny, a wody płynące i czynniki atmosferyczne (odpowiedzialne za erozję skał) dopełniły dzieła. Dzięki bogatym w węglan wapnia (wypłukiwany ze skał wapiennych) wodom utworzyła się w dolinie martwica wapienna, tworząca dziś unikalne na skalę krajową odsłonięcie. Jest to miejsce obowiązkowych odwiedzin dla studentów geologii i geoturystów, często bez zastanowienia zabierających na pamiątkę kawałki tej niezwykłej, miękkiej skały.

Dolinę i jej strome zbocza porastają buki, dęby, graby, olchy i jawory, ale też sosny i świerki. Wędrując brzegami Racławki, widzimy zróżnicowane drzewostany: buczyny, grądy, łęgi, możemy spotkać także jaworzynę i bór mieszany.

W dolinie oznaczono 27 gatunków roślin chronionych. Wśród nich kilka gatunków storczyków, m.in. buławniki i kruszczyki. Przy odrobinie szczęścia można także spotkać bardzo rzadkiego obuwika pospolitego, storczyka o drobnych bordowo-cytrynowych kwiatach. W rezerwacie można znaleźć również stanowiska widłaka goździstego, którego pędami jeszcze nie tak dawno dekorowano koszyczki ze święconką.

Ptaki i ssaki żyjące na brzegach Racławki to gatunki typowe dla podkrakowskich dolin. Na szczególną uwagę zasługują nietoperze, dla których krasowe jaskinie są idealnym mieszkaniem (m.in. podkowiec mały oraz nocek duży i orzęsiony). W rezerwacie znalazły również schronienie inne nocne ssaki – orzesznice, a także ślimaki, często rzadkich gatunków umieszczonych w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”, np.: pomrów błękitny, świdrzyk mały czy ślimak Lubomirskiego.

Skały wynurzające się z zieleni są świadkami nie tylko najbardziej odległych epok geologicznych, ale i początków dziejów rodzaju ludzkiego. Najstarszym znanym mieszkańcem tych okolic jest maleńkie dziecko, którego bogato zaopatrzony grób sprzed 27 tysięcy lat odkryli krakowscy naukowcy w jaskini Borsuka w Dubiu. Rodzice malucha należeli do paleolitycznych łowców-zbieraczy, dla których krasowe jaskinie stanowiły schronienie przed chłodem i drapieżnikami.

Źródła historyczne wymieniają te okolice jako miejsce walk powstańców styczniowych, w czasie II wojny światowej zaś był to teren działania dla obwodu Krzeszowice Armii Krajowej.

Dzisiaj dolina jest jednym z ulubionych miejsc długich spacerów, zwłaszcza dla mieszkańców Krakowa. Cieszy zielenią i koi sterane miastem nerwy. W zamian za to oczekuje od swoich gości szacunku należnego rezerwatowi przyrody.

Autor: Anna Miodyńska, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2011)