przeskocz do treści

Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy

Nazwa położonej na Pogórzu Rożnowskim wsi Przydonica pochodzi od słowa przedan (czasownik ‘przedać’ – sprzedać) i być może oznaczała wieś „sprzedaną” lub „handlującą”. Już w XIV w. powstała tutaj parafia, która w późniejszym okresie połączona została z parafią w pobliskim Podolu. Pełne prawa parafialne otrzymała, czy też odzyskała, dopiero w 1925 roku za sprawą tarnowskiego biskupa Leona Wałęgi.

Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy, sylwetka kościoła i spichlerza, fot. K. Schubert, 2022. MIK, CC BY-SA

Najcenniejszym zabytkiem wsi jest drewniany kościół pw. Matki Bożej Różańcowej. Świątynię, początkowo pod wezwaniem św. Katarzyny, wybudowano około 1527 roku, prawdopodobnie na miejscu starszego kościoła. Jednonawowa gotycka budowla o konstrukcji zrębowej i dobudowaną w późniejszym okresie wieżą stanowi cenny przykład architektury drewnianej w Małopolsce. 

Na szczególną uwagę zasługuje wnętrze świątyni i jej wystrój. Znajdziemy tu cenne gotyckie elementy detalu architektonicznego i wyposażenia oraz późnorenesansowe malowidła. 

Pomiędzy nawą a prezbiterium uwagę przykuwa łuk tęczowy z belką, na której umieszczono figurę Ukrzyżowanego Chrystusa oraz opłakujących Go: Matkę Boską, Jana Ewangelistę i Marię Magdalenę. Grupa rzeźbiarska datowana jest na drugą połowę XVI wieku. Piękny przykład rzemiosła ciesielskiego reprezentują trzy późnogotyckie portale prowadzące do nawy głównej: główny – z roślinną dekoracją malarską i kartuszami z herbami Gierałt (vel Osmoróg) i Gryf, boczny, wiodący z niewielkiej kruchty, zamknięty trójlistnie, oraz prowadzący do zakrystii, zamknięty łukiem w typie tzw. oślego grzbietu. Takim samym łuku zwieńczone są obramienia okienne

Ściany prezbiterium pokrywają późnorenesansowe polichromie, powstałe prawdopodobnie w pierwszej poł. XVII wieku z fundacji książąt Ostrogskich, ówczesnych patronów kościoła. Barwne malowidła przedstawiają m.in. sceny Męki Pańskiej, legendę o św. Stanisławie – biskupie i męczenniku, chrzest Chrystusa w Jordanie, postaci śś. Wawrzyńca, Marcina i Floriana oraz czterech ewangelistów. Ze źródeł wiadomo, że malowidła były odnawiane w roku 1862 i 1904. Ostatnią gruntowną konserwację przeszły w 2002 roku.

W ołtarzu głównym, pochodzącym z drugiej połowy XVIII lub początku XIX w., znajdował się starszy obraz Matki Boskiej Pocieszenia (obecnie przechowywany w pobliskim kościele parafialnym). Wizerunek otoczony jest silnym lokalnym kultem i przyciąga licznych pielgrzymów. 

Szczególnie cenne są dwa gotyckie tryptyki, pełniące funkcje ołtarzy bocznych. Pierwszy z nich to piętnastowieczny tryptyk z przedstawieniem Matki Bożej Apokaliptycznej – ukoronowanej, obleczonej w Słońce, stojącej na półksiężycu, w prawej ręce trzymającej Dzieciątko, a w lewej kwiat lilii. Na awersach skrzydeł tryptyku umieszczono przedstawienia śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Barbary, zaś na rewersach sceny Zwiastowania. W podstawie tryptyku (predelli) umieszczona została późnogotycka płaskorzeźba z XVI w., z Chrystusem Zbawicielem, Matką Boską, św. Janem Ewangelistą oraz prawdopodobnie z śś. Grzegorzem Wielkim i Hieronimem. Według badaczy nie jest ona spójna z malowidłami tryptyku i być może pochodzi z wcześniejszego ołtarza bocznego. Drugi tryptyk pochodzi z pierwszej połowy XVI w. i przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w asyście śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Mikołaja oraz klęczącą u stóp Marii postać fundatora. Na awersach skrzydeł wyobrażono sceny życia św. Katarzyny, zaś na rewersach sceny Męki Pańskiej. 

Obecnie drewniany kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy nie pełni funkcji kościoła parafialnego. Jest okazjonalnie wykorzystywany do kultu oraz czasowo udostępniany do zwiedzania.

W bliskim sąsiedztwie kościoła stoi drewniano-murowany spichlerz plebański, wybudowany prawdopodobnie na początku XX wieku. 

Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy

  • Bochnak A., Z dziejów malarstwa gotyckiego na Podkarpaciu, „Prace Komisji Historii Sztuki” 1934, nr 6, bit.ly/3JTn4dT (dostęp: kwiecień 2022).
  • Bogdanowska M., Materiał jako nośnik formy i treści. Drzewo i drewno w sztuce, w: Drewno w architekturze, red. J. Kurek, Kraków 2016.
  • Historia parafii Matki Bożej Różańcowej, bit.ly/3Et520V (dostęp: kwiecień 2022).
  • Łanuszka M., Co trzyma Matka Boska?, bit.ly/3xCHB3O (dostęp: kwiecień 2022).
  • Michniewska M., Rośliny w małopolskim gotyckim malarstwie tablicowym 1420–1540, Kraków 2014.
  • Tomkowicz S., Stanisława Tomkowicza inwentarz zabytków powiatu sądeckiego, t. 1–2, oprac. P. i T. Łopatkiewicz, Kraków 2007, s. 176–184, bit.ly/3KZrbpP (dostęp: kwiecień 2022). Część ilustracyjna: s. 580–598, bit.ly/3ExG4NV (dostęp: kwiecień 2022).
  • Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016.

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności | Jeśli nie oznaczono inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Małopolskiego Instytutu Kultury.