Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy
Nazwa położonej na Pogórzu Rożnowskim wsi Przydonica pochodzi od słowa przedan (czasownik ‘przedać’ – sprzedać) i być może oznaczała wieś „sprzedaną” lub „handlującą”. Już w XIV w. powstała tutaj parafia, która w późniejszym okresie połączona została z parafią w pobliskim Podolu. Pełne prawa parafialne otrzymała, czy też odzyskała, dopiero w 1925 roku za sprawą tarnowskiego biskupa Leona Wałęgi.

Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy, sylwetka kościoła i spichlerza, fot. K. Schubert, 2022. MIK, CC BY-SA
Najcenniejszym zabytkiem wsi jest drewniany kościół pw. Matki Bożej Różańcowej. Świątynię, początkowo pod wezwaniem św. Katarzyny, wybudowano około 1527 roku, prawdopodobnie na miejscu starszego kościoła. Jednonawowa gotycka budowla o konstrukcji zrębowej i dobudowaną w późniejszym okresie wieżą stanowi cenny przykład architektury drewnianej w Małopolsce.
Na szczególną uwagę zasługuje wnętrze świątyni i jej wystrój. Znajdziemy tu cenne gotyckie elementy detalu architektonicznego i wyposażenia oraz późnorenesansowe malowidła.
Pomiędzy nawą a prezbiterium uwagę przykuwa łuk tęczowy z belką, na której umieszczono figurę Ukrzyżowanego Chrystusa oraz opłakujących Go: Matkę Boską, Jana Ewangelistę i Marię Magdalenę. Grupa rzeźbiarska datowana jest na drugą połowę XVI wieku. Piękny przykład rzemiosła ciesielskiego reprezentują trzy późnogotyckie portale prowadzące do nawy głównej: główny – z roślinną dekoracją malarską i kartuszami z herbami Gierałt (vel Osmoróg) i Gryf, boczny, wiodący z niewielkiej kruchty, zamknięty trójlistnie, oraz prowadzący do zakrystii, zamknięty łukiem w typie tzw. oślego grzbietu. Takim samym łuku zwieńczone są obramienia okienne.
Ściany prezbiterium pokrywają późnorenesansowe polichromie, powstałe prawdopodobnie w pierwszej poł. XVII wieku z fundacji książąt Ostrogskich, ówczesnych patronów kościoła. Barwne malowidła przedstawiają m.in. sceny Męki Pańskiej, legendę o św. Stanisławie – biskupie i męczenniku, chrzest Chrystusa w Jordanie, postaci śś. Wawrzyńca, Marcina i Floriana oraz czterech ewangelistów. Ze źródeł wiadomo, że malowidła były odnawiane w roku 1862 i 1904. Ostatnią gruntowną konserwację przeszły w 2002 roku.
W ołtarzu głównym, pochodzącym z drugiej połowy XVIII lub początku XIX w., znajdował się starszy obraz Matki Boskiej Pocieszenia (obecnie przechowywany w pobliskim kościele parafialnym). Wizerunek otoczony jest silnym lokalnym kultem i przyciąga licznych pielgrzymów.
Szczególnie cenne są dwa gotyckie tryptyki, pełniące funkcje ołtarzy bocznych. Pierwszy z nich to piętnastowieczny tryptyk z przedstawieniem Matki Bożej Apokaliptycznej – ukoronowanej, obleczonej w Słońce, stojącej na półksiężycu, w prawej ręce trzymającej Dzieciątko, a w lewej kwiat lilii. Na awersach skrzydeł tryptyku umieszczono przedstawienia śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Barbary, zaś na rewersach sceny Zwiastowania. W podstawie tryptyku (predelli) umieszczona została późnogotycka płaskorzeźba z XVI w., z Chrystusem Zbawicielem, Matką Boską, św. Janem Ewangelistą oraz prawdopodobnie z śś. Grzegorzem Wielkim i Hieronimem. Według badaczy nie jest ona spójna z malowidłami tryptyku i być może pochodzi z wcześniejszego ołtarza bocznego. Drugi tryptyk pochodzi z pierwszej połowy XVI w. i przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w asyście śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Mikołaja oraz klęczącą u stóp Marii postać fundatora. Na awersach skrzydeł wyobrażono sceny życia św. Katarzyny, zaś na rewersach sceny Męki Pańskiej.
Obecnie drewniany kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy nie pełni funkcji kościoła parafialnego. Jest okazjonalnie wykorzystywany do kultu oraz czasowo udostępniany do zwiedzania.
W bliskim sąsiedztwie kościoła stoi drewniano-murowany spichlerz plebański, wybudowany prawdopodobnie na początku XX wieku.
Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy
- Bochnak A., Z dziejów malarstwa gotyckiego na Podkarpaciu, „Prace Komisji Historii Sztuki” 1934, nr 6, bit.ly/3JTn4dT (dostęp: kwiecień 2022).
- Bogdanowska M., Materiał jako nośnik formy i treści. Drzewo i drewno w sztuce, w: Drewno w architekturze, red. J. Kurek, Kraków 2016.
- Historia parafii Matki Bożej Różańcowej, bit.ly/3Et520V (dostęp: kwiecień 2022).
- Łanuszka M., Co trzyma Matka Boska?, bit.ly/3xCHB3O (dostęp: kwiecień 2022).
- Michniewska M., Rośliny w małopolskim gotyckim malarstwie tablicowym 1420–1540, Kraków 2014.
- Tomkowicz S., Stanisława Tomkowicza inwentarz zabytków powiatu sądeckiego, t. 1–2, oprac. P. i T. Łopatkiewicz, Kraków 2007, s. 176–184, bit.ly/3KZrbpP (dostęp: kwiecień 2022). Część ilustracyjna: s. 580–598, bit.ly/3ExG4NV (dostęp: kwiecień 2022).
- Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016.
Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy
Informacje praktyczne
Dostępność poza Dniami Dziedzictwa:
ograniczona dostępność
Dane teleadresowe:
adres: Przydonica 32, 33-318 Gródek nad Dunajcem
gmina: Gródek nad Dunajcem
powiat: nowosądecki
gospodarz: Parafia pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy
www: https://parafiaprzydonica.pl/
Obiekty w pobliżu:
- Cerkiew pw. św. Dymitra w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu
- Kolonia Kolejowa w Nowym Sączu
- Kościół rzymskokatolicki z Łososiny Dolnej w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu
- Kościół pw. św. św. Świerada i Benedykta w Tropiu
- Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu
- Ratusz w Nowym Sączu
- Zabudowa miejska Lipnicy Murowanej
- Zbór ewangelicki ze Stadeł w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu
- Kościół i zamek w Czchowie
- Kościół pw. Narodzenia NMP w Czchowie
- Zamek w Czchowie
- Kościół pw. Nawiedzenia NMP w Iwkowej
- Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej
- Beluard w Rożnowie
- Założenie dworskie w Zbyszycach
- Osada młyńska w Roztoce-Brzezinach