Założenie dworskie w Zbyszycach
W dawnych czasach ludność zamieszkująca dolinę Dunajca trudniła się głównie uprawą roli i rybołówstwem. Życie ludzi w ścisły sposób związane więc było z życiodajną wodą. Swój początek i kres wodom Dunajca zawdzięcza również założenie dworskie w Zbyszycach.
Zbyszyce to niewielka miejscowość położona na prawym brzegu Jeziora Rożnowskiego. Jej pierwszymi właścicielami odnotowanymi w źródłach byli Kępińscy herbu Niesobia. Kolejni członkowie rodu gospodarzyli tu przez ponad cztery stulecia. W pierwszej połowie XV wieku ufundowali murowany kościół, który do dziś stoi we wsi, na zboczu Dąbrowskiej Góry. Jego położenie, masywne ściany, a także zachowane okienka strzelnicze świadczą o obronnym charakterze budowli.
O dawnej świetności Zbyszyc świadczyć może również znajdujący się nieopodal kościoła okazały dwór pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Został on prawdopodobnie zbudowany na miejscu obronnego kasztelu strzegącego traktu handlowego biegnącego niegdyś doliną Dunajca. W wyniku przekształceń architektonicznych dokonywanych przez kolejnych właścicieli – szczególnie rodzinę Szujskich – utracił on swą obronną funkcję i przemienił się w klasyczną posiadłość. Obecnie dwór wraz z otaczającym parkiem należy do Domu Pomocy Społecznej, który jeszcze w latach 90. XX wieku gruntownie go wyremontował i dostosował do potrzeb pensjonariuszy.
Co więc wydarzyło się w Zbyszycach? Jak to możliwe, że zamożna wieś – w której jeszcze na początku XX wieku na rynku odbywały się jarmarki, działała poczta, browar, gorzelnia, funkcjonowały placówki kupieckie czy znana w okolicy karczma z zajazdem – po prostu opustoszała? Odpowiedzi należy poszukać w spiętrzonych wodach Dunajca, które utworzyły Jezioro Rożnowskie.
Dunajec, któremu ludzie zawdzięczali swój byt, stawał się także czasami ich śmiertelnym wrogiem. Na przestrzeni wieków powodzie w dolinie Dunajca czyniły ogromne spustoszenia. W kronice parafialnej Zbyszyc zachowały się opisy katastrofalnych skutków wylewów rzeki, między innymi z 1813 roku i 1934 roku. To właśnie chęć ujarzmienia jej i czerpania korzyści z nieprzewidywalnego „żywiołu wody” wpłynęły na kierunek gospodarczych inwestycji w II Rzeczpospolitej. Zapory wodne zyskały wówczas rangę obiektów strategicznych.
Zapora zbudowana w Rożnowie w latach 1935–1941 rozwiązała problem powodzi i wspomogła proces elektryfikacji kraju za pomocą niewielkiej elektrowni wodnej, dla większej części Zbyszyc położonych w dolinie Dunajca oznaczała koniec istnienia. Tętniące życiem centrum i około 40 domostw znalazło się pod wodą…
Fałowski K., Gotycki kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Zbyszycach, „Almanach Sądecki” 2004, nr 3–4. Hajduk Ł., Firlej P., Związek Gmin Jeziora Rożnowskiego. Piękno regionu, ochrona i rekultywacja jezior, Tarnów 2012. Jabłońska A., Zapory wodne w Porąbce i Rożnowie, w: Modernizmy. Architektura nowoczesności w II RP, t. 1, red. A. Szczerski, Kraków 2013. Łepkowski J., Listy z Galicji, w: Romantyczne wędrówki po Galicji, red. A. Zieliński, Wrocław 1987. Pagaczewski S., Dolina Dunajca. Od Pienin po Jezioro Rożnowskie i Czchów, [b.m.w.] 1949. Pauli Ż., Wyimki z podróży po Galicji w roku 1831, w: Romantyczne wędrówki po Galicji, red. A. Zieliński, Wrocław 1987. Styczyńska I., Zbyszyce, „Almanach Sądecki” 1993, nr 2. Tobiasz-Otrębska K., Gródek nad Dunajcem i okolice, Nowy Sącz 2009. Tomkowicz S., Stanisława Tomkowicza inwentarz zabytków powiatu sądeckiego, t. 1, oprac. P. i T. Łopatkiewicz, Kraków 2007. Wiktor J., Pieniny i ziemia sądecka, Kraków 1956.
adres: kościół: Zbyszyce 29; dwór: Zbyszyce 12, Gródek nad Dunajcem
gmina: Gródek nad Dunajcem
powiat: nowosądecki
GPS: GPS: N 49°42’43”; E 20°39’44”
gospodarz: Parafia pw. św. Bartłomieja Ap. w Zbyszycach
www: http://www.diecezja.tarnow.pl/index.php/schematyzm/z/679-zbyszyce
e-mail: [email protected]
telefon: 18 443 22 66