Zabudowa wsi Gołkowice

Gołkowice to wieś nieopodal Starego Sącza. Gospodarstwa ciągną się po obu stronach drogi, domy zwrócone są do ulicy ścianami szczytowymi i połączone murem, w którym mieszczą się sklepione łukiem bramy wjazdowe i bramki dla pieszych. Niektóre świeżo pobielono, inne malowniczo porastają pnączami. Wieś niepodobna do innych.

Niedługo po pierwszym rozbiorze ziem polskich, władze austriackie rozpoczęły akcję kolonizacyjną nowo zagarniętych terenów, w tym Sądecczyzny. Planowa kolonizacja miała na celu propagowanie osiągnięć cywilizacyjnych i gospodarczych monarchii. Najpierw, za panowania Marii Teresy, dotyczyła ona głównie miast, ale z czasem przybrała na sile i w czasie rządów cesarza Józefa II objęła tereny rolnicze. Dekretem z 1781 r. cesarz określił zasady kolonizacji. Polegała ona na osadzaniu kolonistów na terenach rolniczych – dawnych ziemiach klasztornych, królewskich, folwarkach starostw i wójtostwach, oraz na udzielaniu pomocy w zagospodarowaniu roli. Akcja kolonizacyjna przebiegła gwałtownie i szybko; urzędy cesarskie nie radziły sobie z nadmiarem chętnych. Wprowadzono więc ograniczenia, a w 1785 r. wstrzymano kolonizację.

Wioski, które powstały w wyniku tejże akcji, miały charakterystyczne rozplanowanie i zabudowę. Zasiedlone głównie przez niemieckojęzycznych kolonistów miały być wzorem i przeciwwagą dla sąsiednich, polskich wiosek. Jednak koloniści zasymilowali się z miejscową ludnością, przyjmując jej język i zwyczaje. Pozostała oryginalna zabudowa.

Nowe osady na Sądecczyźnie, takie jak Gołkowice, Barcice, Biegonice-Laufendorf, Dąbrówka Niemiecka czy Stadła, były budowane wzdłuż traktu, po obu jego stronach. Poszczególne zagrody miały niemal identyczny plan i usytuowanie, a budynki wznoszono według podobnego schematu. Domy zwrócone szczytem do ulicy były na ogół parterowe, murowane, a niekiedy murowano-drewniane (tzw. pruski mur). Nakryte były dwuspadowymi dachami o poszyciu słomianym lub gontowym. Sąsiadujące domy łączył ze sobą mur z bramą wjazdową na podwórze i furtką; przy domu znajdował się również spichlerz, często piętrowy. Wewnątrz dom mieścił od strony ulicy kuchnię z piecem, izbę i komorę, a od strony podwórza – stajnię lub komórkę. Pod domami i spichlerzami znajdowały się sklepione kolebkowo piwnice. W niektórych domach zachowały się jeszcze belkowe stropy, a w okienkach spichlerzy – stare kraty z sierpowymi odchyleniami.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Pieniny i ziemia sądecka
Autor : Jan Wiktor
Wydawnictwo : Kraków : Wydawnictwo Literackie, 386, [2] s. : fot., il. ; 26 cm + wkładka, indeks
Miejsce wydania : Kraków, 1958

Pieniny i ziemia sądecka
Autor : Jan Wiktor
Wydawnictwo : Kraków : Wydawnictwo Literackie, – 536, [2] s. : fot. ; 21 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1956

Pieniny i ziemia sądecka
Autor : Jan Wiktor
Wydawnictwo : Kraków : Wydawnictwo Literackie, – wyd. 3 uzup. – 475, [1] s. : il. ; 26 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1965

Koloniści niemieccy na ziemi sądeckiej
Autor : Józef Marecki, Lucyna Rotter
Wydawnictwo : Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, 20 s. : il. kolor. ; 21 cm
Miejsce wydania : Nowy Sącz, 2010

Stroje osadników na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględnieniem kolonistów niemieckich doby józefińskiej
Autor: Lucyna Rotter
Publikowany: Wielokulturowość na Sądecczyźnie : materiały z Sympozjum Wielokulturowość na Sądecczyźnie, 25 – 27 listopada 2010 r., Muzeum Okręgowe w Krakowie, wstęp Piotr Wierzbicki, wydawca: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, redaktor prowadzący Barbara Szafran, druk: Drukarnia GOLDRUK: Nowy Sącz, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Małopolskiego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013 „Fundusze Europejskie dla Małopolski”, Nowy Sącz 2010, s. 67 – 71

Osadnictwo niemieckie na ziemi sądeckiej pod koniec XVIII wieku w świetle metryki józefińskiej
Autor: Józef Marecki
Publikowany: Wielokulturowość na Sądecczyźnie: materiały z Sympozjum Wielokulturowość na Sądecczyźnie, 25 – 27 listopada 2010 r., Muzeum Okręgowe w Krakowie, wstęp Piotr Wierzbicki, wydawca: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, redaktor prowadzący Barbara Szafran, druk: Drukarnia GOLDRUK: Nowy Sącz, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Małopolskiego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013 „Fundusze Europejskie dla Małopolski”, Nowy Sącz 2010, s. 49 – 66

Kolonizacja józefińska w galicyjskich Karpatach
Autor: Andrzej Wielocha
Publikowany: Płaj. Zeszyt turystyczno – krajoznawczy Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich, nr 19 : 1999

O osadnikach józefińskich na Sądecczyźnie i ich kulturze- w aspekcie budowy sektora kolonistów niemieckich w Sądeckim Parku Etnograficznym. (Nowy Sącz)
Autor: Dorota Iwińska
Publikowany: Zeszyty sądecko – spiskie, T. 1, wyd. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Nowy Sącz, 2006, s. 69 – 70

Osadnictwo niemieckie na Sądecczyźnie w XVIII wieku
Autor: Marek Grabski
Publikowany: Płaj. Zeszyt turystyczno – krajoznawczy Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich, z. 19 : 1999

Architektura sektora kolonistów niemieckich w Sądeckim Parku Etnograficznym. (Nowy Sącz)
Autor: Wojciech Śliwiński
Publikowany: Zeszyty sądecko – spiskie, T. 1, wyd. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Nowy Sącz, 2006, s. 73 – 79

Zabytki na trasach turystycznych województwa krakowskiego
Red. : Janusz Smólski
Wydawnictwo : Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa – Książka – Ruch”, [120] s., [1] k. tabl. złoż : fot., il., mapa ; 30 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1975

Atlas zabytków architektury w Polsce
Autor: Jerzy Zygmunt Łoziński, Adam Miłobędzki
Wydawnictwo: „Polonia”
Miejsce wydania: Warszawa, 1967

Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 7: Województwo Krakowskie
Autor: Marian Kornecki, Andrzej Fischinger, Lepiarczyk Józef, Tadeusz Chrzanowski
Wydawnictwo: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 1971

X x Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego
Autor: Barbara Sanocka (tekst), Marcin Klag (oprac. graf.)
Wydawnictwo: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Małopolski Instytut Kultury
Miejsce wydanie: Kraków, 2007

Dane teleadresowe:

adres: Gołkowice

gmina: Stary Sącz

powiat: nowosądecki

GPS: N: 49° 32′ 44″, E: 20° 34′ 41″

gospodarz: Urząd Miejski w Starym Sączu

www: http://www.stary.sacz.pl/pl/3662/0/Golkowice_Dolne.html

e-mail: [email protected]

telefon: 18 446 02 70

Obiekty w pobliżu: