Las Wolski w Krakowie

Las Wolski, nazywany krakowskimi zielonymi płucami, położony jest zaledwie ok. 8 km od Rynku. Tutaj znajdują się najwyższe wzgórza Krakowa: Sowiniec (358 m n.p.m.), Pustelnik (352 m n.p.m.) i Srebrna Góra (326 m n.p.m.), dzięki czemu obrastający je Las góruje ponad miastem i stanowi naturalną ścianę zieleni za zachodzie. Historycznie teren ten podzielony był na dwie części zwane uroczyskami: Bielańskie i Wolskie. 

Las położony w rejonie Bielan w pierwszej połowie XIII wieku należał do panien zwierzynieckich z klasztoru Norbertanek oraz do benedyktynek, czyli panien staniąteckich. Ślad tamtych czasów znajdziemy w legendzie o pannach zwierzynieckich, które uciekając przed Tatarami skryły się w leśnych skałach, które dziś stanowią Rezerwat Panieńskie Skały. Później las Bielański często zmieniał właścicieli, aż w końcu całość Bielan została sprzedana Sebastianowi Lubomirskiemu. Na początku XVII wieku powstał tu klasztor Kamedułów. Zakonników sprowadził do Krakowa marszałek wielki koronny Mikołaj z Podhajec Wolski, który przebywając w Rzymie u papieża Klemensa VII zobowiązał się ufundować kamedułom klasztor. Aby kupić teren od Lubomirskiego Wolski użył fortelu. Wyprawił ucztę, na którą zaprosił wielu dostojnych gości i potoczył rozmowę takim torem, że Lubomirski sam zaproponował oddanie bielańskiej góry pod budowę klasztoru. Wolski w wyrazie wdzięczności podarował Lubomirskiemu użyte podczas uczty srebrne naczynia, stąd wzgórze klasztorne nazwano Srebrną Górą.

Druga część lasu, znacznie większa, bo o powierzchni przeszło 330 ha, stanowiła największe skupisko zieleni miasta Krakowa. Rozciągała w rejonie dawnej wsi zwanej Wolą Justowską, należącej od 1528 roku do Justa Ludwika Decjusza. To właśnie od nazwy wsi pochodzi używana już w XX wieku nazwa Las Wolski.  Z czasem Las przeszedł na własność księcia Marcelego Czartoryskiego, od którego spadkobierców teren wykupiła prywatna spółka Eugeniusza Nitschego i Karola Homolacsa. W 1917 roku z inicjatywy m.in. prezydenta Juliusza Leo teren kupiła Kasa Oszczędności Miasta Krakowa z przeznaczeniem „na urządzenie po wieczne czasy publicznego parku ludowego”.  Obszar ten jednak nie przypominał dzikiego lasu – był zdegenerowany, z usuniętym prawie całkowicie drzewostanem. Wincenty Wobr, jego nowy zarządca, z wielkim zaangażowaniem przemienił go w „park ludowy”. Podzielił przestrzeń na 26 obwodów dostosowanych do konfiguracji terenu, wyodrębnił część naturalną, rekreacyjną i produkcyjną. Zostały wyznaczone ścieżki spacerowe, aleje oraz polany. Wybudowano także szereg obiektów – gajówek, altan i kiosków, które miały służyć służbom leśnym oraz spacerowiczom. Wincenty Wobr wraz z innymi działaczami Krakowskiego Oddziału Towarzystwa Przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika rozpoczął także starania, aby w sercu Lasu Wolskiego powstał zwierzyniec. I tak w 1927 roku rozpoczęto prace przy budowie Ogrodu Zoologicznego, którego otwarcie nastąpiło dwa lata później, a swoją obecnością uświetnił je sam Prezydent Rzeczypospolitej prof. Ignacy Mościcki. W nowo powstałym Ogrodzie zoologicznym zamieszkały 94 ssaki, 98 ptaków i 12 gadów. 

W latach 30. Las Wolski wzbogacił się o jeszcze jeden wyjątkowy obiekt. Z inicjatywy porucznika Franciszka Supergana w 1934 roku rozpoczęto prace nad budową kopca niepodległości, który po śmieci Józefa Piłsudskiego został nazwany jego imieniem. Jego sypanie trwało trzy lata, a autorem projektu był Franciszek Mączyński. Kopiec stanął na najwyższym wzniesieniu Lasu – wzgórzu Sowiniec, a w jego wnętrzu złożono ziemię ze wszystkich pól bitewnych I wojny światowej, na których walczyli Polacy. Po II wojnie światowej starano się wymazać ten pomnik z pejzażu miasta, skutecznie go dewastując. Od lat 80. nad kopcem czuwa Komitet Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego, dzięki któremu ruszył wieloletni proces odnowy obiektu. 

Liczne atrakcje turystyczne Lasu Wolskiego przesycone atmosferą dzikiej natury sprawiły, że miejsce to stało się bardzo popularnym celem wycieczek krakowian. Pierwsze obiekty, jakie powstały z myślą o turystach, nie przetrwały do dzisiejszych czasów. „Karolówka”, zlokalizowana na polanie Lea, została rozebrana jeszcze w latach 30., natomiast „Józefówka” (po II wojnie światowej nazwana „Babą Jagą”) spłonęła w latach 90. Szczęśliwie, w samym sercu Lasu Wolskiego zachowała się prawdziwa perełka modernizmu, czyli Pawilon Okocimski. Zaprojektowany przez Jana Ogłódka, rzadki przykład tzw. architektury okrętowej, został wybudowany w 1936 roku przez browar Antoniego Jana Götza w Okocimiu z przeznaczeniem na kawiarnię. Budynek dzierżawił Ludwik Bartosiewicz, znany krakowski restaurator. Ciągle ciesząca się niesłabnącą popularnością restauracja od lat 50. prowadzona była przez Krakowskie Zakłady Gastronomiczne. Gdy w latach 70. miejscem zaczęła zarządzać Spółdzielnia Spożywców „Społem” stan budynku stopniowo się pogarszał, aż w latach 90. Pawilon podupadł tak bardzo, że został opuszczony. Ponad dwadzieścia lat później z pomysłem modernizacji Pawilonu Okocimskiego i przywrócenia jego świetności wyszli krakowscy aktywiści. W latach 2017–2019 trwał remont i dostosowanie budynku na potrzeby Centrum Edukacji Ekologicznej „Symbioza”, który znalazł tu swoją obecną siedzibę. 

Dziś Lasem Wolskim i znajdującym się na jego terenie ZOO zarządza Fundacja Miejski Park i Ogród Zoologiczny w Krakowie. Do odzyskania niepodległości tereny Lasu Wolskiego stanowiły obszar forteczny, stąd znajdziemy w wielu miejscach ślady wojskowej obecności (w forcie 38 „Skała” od 1953 roku znajduje się Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego). Po II wojnie światowej uroczysko Bielany zostało upaństwowione i wraz z Lasem Wolskim stanowi jedną całość, obejmującą ponad 400 ha. Rozrzucone po Lesie szlaki spacerowe liczą ponad 40 km długości.