Zespół szpitalno-parkowy w Krakowie-Kobierzynie

Krakowski Szpital Kliniczny im. dr. Józefa Babińskiego zajmuje spory obszar w południowo-zachodniej części miasta. Główne budynki oraz pawilony pomocnicze usytuowane w parku tworzą unikatowy zespół urbanistyczno-architektoniczny. Powstał on na wzór Kulparkowa pod Lwowem, który był w XIX wieku jedynym dużym zakładem w Galicji zajmującym się chorymi psychicznie. Na początku XX wieku okazał się jednak zbyt mały i przestarzały, by przyjmować kolejnych pacjentów i wprowadzać nowe metody leczenia. Tymczasem liczba wymagających opieki wzrastała, a słynna sprawa morderstwa dokonanego na mężu przez cierpiącą na zaburzenia psychiczne Teklę Radoniową ze Śmigna pod Tarnowem wstrząsnęła opinią publiczną. W takiej sytuacji Sejm Krajowy we Lwowie zadecydował w 1907 roku o budowie nowego szpitala w Kobierzynie pod Krakowem. Wielkim orędownikiem budowy założenia szpitalnego był między innymi wiceprezydent Józef Sare. Miejsce to otrzymało nazwę Krajowego Zakładu dla Umysłowo i Nerwowo Chorych w Kobierzynie.

W latach 1907–1917 zaprojektowano i wzniesiono, na obszarze około pięćdziesięciu dwóch hektarów, kilkadziesiąt pawilonów zarówno dla chorych (osobno oddziały męskie i kobiece), jak i z przeznaczeniem na administrację oraz zaplecze gospodarcze. Założenie zostało zaprojektowane pod kierunkiem Władysława Klimczaka, z udziałem między innymi Tadeusza Zielińskiego, Zygmunta Jarlany i Tadeusza Stryjeńskiego. Nawiązywało ono do idei miasta ogrodu i zakładało stworzenie samowystarczalnego szpitala z uprawami rolnymi i ogrodami, własną kotłownią, kuchnią, masarnią, piekarnią, pralnią, szwalnią i innymi przestrzeniami potrzebnymi dla funkcjonowania zakładu. Przy rondzie, będącym głównym punktem założenia, wzniesiono administrację, dokąd mogli zgłaszać się pacjenci, willę dyrektora – gdzie znajdowało się zarówno jego biuro, jak i prywatne mieszkanie – oraz teatr, nazywany też domem zabaw dla rozrywki chorych i personelu. Wśród licznych alejek rozmieszczono pawilony dla pacjentów, domy dla personelu, warsztaty techniczne, leżakownię dla pacjentów z gruźlicą, boisko i altanki. Zbudowano również kaplicę, której nadano wezwanie Matki Boskiej Częstochowskiej Królowej Polski, według projektu Antoniego Witkowskiego, z wyposażeniem autorstwa Jana Bukowskiego. Budynki parterowe i piętrowe, nakryte łamanymi dachami ceramicznymi, wzbogacone portykami i ryzalitami, nawiązywały do wzorów modernizmu z elementami neobaroku i stylu dworkowego. Wzorem architektonicznym dla założenia był zapewne wiedeński szpital na Steinhofie projektu słynnego Otto Wagnera. Zakład otwarto w 1917 roku i szybko zyskał miano najnowocześniejszego w Galicji.

W czasie II wojny światowej żołnierze niemieccy wywieźli do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu około 500 pacjentów, a pozostałych rozstrzelali na terenie zakładu. Po wojnie szpital wznowił działalność i dzisiaj dysponuje około 780 miejscami w szesnastu stacjonarnych oddziałach całodobowych. Leczenie odbywa się także na pięciu oddziałach dziennych ze 115 miejscami. Rocznie leczy się tu w trybie stacjonarnym i dziennym około 9 tysięcy pacjentów, a około 95 tysięcy osób otrzymuje różnego rodzaju porady i konsultacje w poradniach i zespołach leczenia środowiskowego. Oprócz spotkań grupowych i indywidualnych z terapeutami leczenie w znacznej mierze bazuje na terapii zajęciowej, rozwijającej zainteresowania pacjentów (malarstwo, grafika, rzeźba, terapia poprzez taniec, teatr czy muzykę). Prowadzony jest tutaj program dla osób przewlekle chorych psychicznie, a także program pomocy i rehabilitacji społecznej oraz zawodowej dla ludzi po kryzysach psychicznych oraz z chorobami uzależnieniowymi. Pacjenci mogą korzystać z biblioteki szpitalnej i brać udział w spotkaniach w klubie literackim i filmowym. W dawnej szpitalnej kotłowni swoją pracownię rzeźby balansującej prowadzi Jerzy Kędziora, artysta znany między innymi z dzieł zdobiących Kładkę Ojca Bernatka w Krakowie.