Zabudowa Niepołomic

Położone niedaleko Krakowa, na skraju Puszczy Niepołomickiej, miasto Niepołomice zasłynęło w ostatnich latach sukcesami w sferze inwestycji i gospodarności oraz ze względu na dbałość, jaką otoczono miejscowe obiekty zabytkowe.

Osada Niepołomice powstała w XIV w., równocześnie z królewskimi fundacjami Kazimierza Wielkiego – kościołem i zamkiem. Pełniła ona funkcje służebne dla zamku i przebywającego w nim dworu. Król nadawał tutejsze grunty dworzanom i urzędnikom, co spowodowało, że Niepołomice uzyskały wkrótce charakter niewielkiego miasteczka. Po połowie XVII w., kiedy stolicę przeniesiono z Krakowa do Warszawy, Niepołomice podupadły, a dzieła zniszczenia dopełniła armia szwedzka.

Po rozbiorach Niepołomice znalazły się tuż przy granicy zaborów. Powstały wówczas austriackie posterunki celne i graniczne, rozwinęła się sieć komunikacyjna i handlowa. Zaczęto tutaj lokować urzędy i placówki administracji państwowej, osadzono znaczną liczbę wojska. W połowie XVIII w. Niepołomicom nadano prawa miejskie. W okresie międzywojennym austriackie budynki wojskowe wykorzystano na bazę pociągów pancernych, a po II wojnie umieszczono tu jednostkę powietrzno-desantową.

Najważniejszymi i najbardziej charakterystycznymi punktami miasta, które jednocześnie organizują jego przestrzeń, są: centralnie położony rynek, monumentalna bryła renesansowego zamku oraz gotycki kościół parafialny. Ważną rolę w krajobrazie miasta pełni neogotycki ratusz powstały ok. 1903 r. według projektu znanego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego. Na zewnątrz zdobią go schodkowe szczyty i narożna wieża, a wnętrza – malowane przedstawienia fundatorów niepołomickiej fary. Sas-Zubrzycki zaprojektował także tutejszą kaplicę cmentarną, zbudowaną w tym samym czasie co ratusz. W Niepołomicach wzniesiono wówczas także nieodzowne w funkcjonowaniu galicyjskiego miasta budynki użyteczności publicznej: siedzibę „Sokoła” oraz Miejskiej Kasy.

Zabudowa otaczająca niepołomicki rynek to w większości parterowe lub piętrowe domy o skromnych dekoracjach. Przy ulicach miasta można zobaczyć parterowe, drewniane domy z podcieniami lub z niezwykle malowniczymi ganeczkami zdobionymi wycinaną, „laubzegową” dekoracją, nawiązującą do wzorów architektury uzdrowiskowej. Ciekawostką są relikty wiślanego portu zimowego w dawnym zakolu rzeki, odcięte dziś od jej głównego koryta nowymi wałami.