Przeskocz do treści

Zabudowa Bochni

Bochnia wyrosła na soli. Geologiczne ukształtowanie terenu, na którym powstała niewielka początkowo osada, sprawiło, że przemysł solny stał się siłą napędową miasta. Pierwsza historyczna wzmianka o osadzie o nazwie „Bochnia” pojawia się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego Monachusa, który w 1198 roku potwierdził, że rycerz Mikora Gryfita w latach ok. 1163–1175 uposażył w „sal de Bochegna” (sól w Bochni) klasztor Bożogrobców z Miechowa.

Zabudowa Bochni, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2016) CC BY SA 3.0

Pierwszą sól w Bochni pozyskiwano w procesie odparowywania solanki, którą czerpano z naturalnych słonych źródeł lub studni solankowych. Zapotrzebowanie na sól warzoną było jednak tak ogromne, że cały czas intensywnie poszukiwano nowych złóż i efektywnych sposobów jej pozyskiwania. Na gruncie bocheńskim około 1248 roku natrafiono na sól kamienną, która przez kolejne wieki trafiała w różne zakątki Europy. Odkrycie tego „cennego kruszca” i powstanie kopalni, zwanej saliną lub żupą, determinowało układ urbanistyczny Bochni, jej rozwój gospodarczy, kulturowy i demograficzny.

Miasto Bochnia założone zostało w 1253 roku na prawie magdeburskim w oparciu o przywilej lokacyjny nadany w 1253 roku przez księcia Bolesława V Wstydliwego. Najważniejszymi i najbardziej charakterystycznymi punktami miasta, które jednocześnie organizują jego przestrzeń, są: centralnie położony rynek, naziemne budynki kopalni soli oraz bazylika pw. św. Mikołaja Biskupa.

Centralnym placem Bochni jest rynek, ale trudno stwierdzić, czy jest to jego pierwotna lokalizacja z okresu lokacji, czy też jest to wynik późniejszej translokacji. W przeszłości w obrębie rynku, oprócz ratusza i domów najbogatszych mieszczan, usytuowane były aż trzy szyby solne: Wielki, Targ i Wojewodzia Góra. Dziś śladem po ich istnieniu są wózki górnicze – symbole bocheńskiego szlaku solnego. Najstarsze zabudowania wokół rynku pochodzą z XVII i XVIII wieku. W jego wschodniej pierzei znajduje się jeden z najcenniejszych zabytków Bochni – dawny klasztor dominikanów. Od 1957 roku w budynku znajduje się Muzeum im. Stanisława Fischera. Pośrodku płyty rynku stoi wzniesiony w 1871 roku pomnik króla Kazimierza Wielkiego, wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Walerego Gadomskiego.

Układ przestrzenny Bochnia zawdzięcza w głównej mierze funkcjonowaniu kopalni soli. Jej rozwój nie mógł bowiem postępować bez rozbudowanej infrastruktury naziemnej. Górniczy krajobraz Bochni tworzą przede wszystkim szyby. Na przestrzeni wieków istniało ich w mieście kilkanaście, do dziś zachowały się zaledwie trzy: Sutoris, Campi i Trinitatis. W sąsiedztwie szybów powstawały budynki gospodarcze (stajnie, kieraty, magazyny, młyn solny), administracyjne i mieszkalne przeznaczone dla pracowników kopalni. Dziś w miejscu dawnego handlowego placu żupnego i częściowo rozebranej zabudowy salinarnej rozciągają się Planty Salinarne, założone w połowie XIX wieku według projektu znanego botanika i architekta krajobrazu Karola Bauera. W 1934 roku postawiono altanę, w której po dziś dzień odbywają się koncerty Orkiestry Salinarnej, założonej w 1880 roku przez czeskiego kapelmistrza Antoniego Langera.

Miejscem reprezentacyjnym bocheńskiej saliny był dwór żupny, który wzniesiono prawdopodobnie już w drugiej połowie XIII wieku. Późniejsze przebudowy sprawiły, że zyskał on miano zamku. W pierwszej połowie XVI wieku żupnik Seweryn Boner przebudował zamek żupny w renesansową rezydencję. Dalsze ingerencje w kolejnych wiekach mocno zredukowały jego formę – sprowadzając go do rozmiarów przeciętnej mieszczańskiej kamienicy.

Bazylika pw. św. Mikołaja Biskupa to nie tylko centrum życia religijnego w mieście, ale także dowód zamożności bocheńskiego mieszczaństwa. Pierwszy drewniany kościół, ufundowany w tym miejscu w połowie XIII wieku, służył głównie warzelnikom i górnikom bocheńskiej żupy solnej. Według miejscowej legendy murowany kościół ufundowała w 1253 roku Kinga, żona Bolesława Wstydliwego. Po pożarze, w latach czterdziestych XV wieku wybudowano nowy trójnawowy kościół z kaplicą Jedenastu Tysięcy Dziewic (obecnie św. Kingi). Kolejny pożar z czasu najazdu szwedzkiego (1655) doprowadził do poważnych uszkodzeń kościoła, który odbudowano dopiero ok. 1665 roku.

Remonty i przebudowy sprawiły, że wnętrze bazyliki stanowi syntezę wielu stylów architektonicznych, obejmujących kilka stuleci. Do cennego wystroju należy barokowo-rokokowy ołtarz główny – dzieło Piotra Korneckiego z 1772 roku, a także barokowe stalle ufundowane w 1667 roku, ołtarze boczne, ambona i wyposażenie przeniesione ze zlikwidowanych klasztorów bernardynów i dominikanów. W 1778 roku do nawy południowej świątyni dobudowano kaplicę, w której znajduje się ołtarz wykonany z czarnego marmuru dębnickiego z umieszczonym w nim cudownym obrazem Matki Boskiej Bocheńskiej, przeniesiony z dawnego klasztoru dominikanów. Nad portalem kaplicy znajduje się malowidło poświęcone legendzie o pierścieniu św. Kingi rzuconym do kopalni w Marmaroszu.

Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk F. i Z. Ruta, Kraków 1980 Fischer S., Dzieje bocheńskiej żupy solnej, Warszawa 1962 Fischer S., Kazimierz Wielki i jego stosunek do Bochni i Bocheńszczyzny, Bochnia 1934 Flasza J., Konieczny P., Bochnia. Przewodnik po mieście, Bochnia 2015 Flasza J., Kopalnia na tle dziejów Bochni, w: Kopalnia Soli Bochnia. Historia wykuta w soli, Bochnia 2017 Flasza J., Powiat bocheński. Miejsca, ludzie, zdarzenia, Bochnia 2010 Flasza J., Rynek bocheński, Bochnia 1989 Kurlansky M., Dzieje soli, przeł. C. Cieślinski, Warszawa 2004 Wyczesany J., Wystrój artystyczny kościoła św. Mikołaja w Bochni, Bochnia 1988

Dane teleadresowe:

adres: Rynek, Bochnia

gmina: Bochnia

powiat: bocheński

GPS: GPS: N 49°58’9”; E 20°25’50”

gospodarz: Miasto Bochnia

www: http://bochnia.eu/

Obiekty w pobliżu:
Dwór w Modlnicy (najedź kursorem myszy na zdjęcie, aby uaktywnić strzałki nawigacyjne)