Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego w Olkuszu
W Olkuszu, w dawnym dworku Machnickich oraz sąsiadujących z nim budynkach ochronki św. Marcina, szpitala oraz dawnego klasztoru, znalazł swoje miejsce Miejski Ośrodek Kultury. A pod jego skrzydłami aż trzy niezwykłe kolekcje – afrykanistyczna, minerałów ziemi olkuskiej oraz twórczości Władysława Wołkowskiego, z całą pewnością jednego z najciekawszych projektantów XX wieku, choć jego nazwisko nie weszło do powszechnego obiegu.
Pochodzący z połowy XIX wieku budynek dworku wzniesiono prawdopodobnie na fundamencie starszej budowli, po której pozostała piwnica z kolebkowym sklepieniem. Zbudowany został dla Bonifacego Machnickiego, zaś jego ostatnią właścicielką była Ewa Machnicka-Bejgier, która na początku lat 70. XX wieku sprzedała zabytkowy dom miastu. Wówczas z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Ziemi Olkuskiej narodził się pomysł, aby w dworku znalazła swoją siedzibę stała ekspozycja prac artysty Władysława Wołkowskiego (1902–1986).
Władysław Wołkowski urodził się w Sulisławicach niedaleko Miechowa. Swą artystyczną edukację rozpoczął w pracowni malarstwa dekoracyjnego w Szkole Rzemiosł Budowlanych w Kazimierzu nad Wisłą. Jednak dość szybko po namowach pedagoga tej placówki, Jana Koszczyca Witkiewicza, zamienił ją na pracownię wikliniarską. Kolejnym etapem był dwuletni kurs instruktorów warszawskiego Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego w Warszawie, gdzie poznał Wojciecha Jastrzębowskiego, architekta wnętrz, a także projektanta mebli, tkanin i rzemiosła artystycznego. Kolejnym miejscem jego edukacji była Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie. Okres ten przeplatał się z pracą nauczyciela w różnych placówkach, m.in. w Szkole Rzemieślniczej w Biłgoraju i Rudniku.
Po ukończeniu studiów, w drugiej połowie lat 30. XX wieku, nadal rozwijał swój warsztat. Projektował, wystawiał i sprzedawał meble wykonywane z wikliny. Współpracował wówczas z prężnie działającą Spółdzielnią Artystów Plastyków „Ład” czy Spółdzielnią Asystentów Politechniki Warszawskiej. Jego prace zdobywały uznanie i nagrody w Polsce i poza jej granicami, m.in. w Paryżu, Berlinie czy Nowym Jorku.
Po II wojnie światowej, utraciwszy swój dorobek sprzed wojny, z nową energią przystąpił do dalszej pracy i doskonalenia umiejętności. W latach 50. i 60. związany był z różnymi instytucjami, m.in. z modelarnią Zarządu Głównego Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Cepelia” w Łodzi, z Przedsiębiorstwem Wystaw i Targów w Warszawie. W tym okresie wykonywał na zamówienie meble z wikliny, które były pokazywane na wystawach krajowych i zagranicznych. Był to niewątpliwie najintensywniejszy okres w jego projektowaniu. W 1966 roku przeszedł na emeryturę, jednak w dalszym ciągu z pasją poświęcał się tworzeniu dekoracyjnych obiektów, nazywając je strojeńcami polskimi.
Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego w Olkuszu, mieszczące się w dawnym dworku Machnickich, prezentuje prace artysty stanowiące zapis jego powojennej drogi artystycznej. W kilku salach swe miejsce znalazły zarówno wiklinowe meble, makaty czy patery, jak i inne obiekty dekoracyjne – pejzaże, portrety oraz wspomniane już wcześniej strojeńce, wykonywane z barwionych lnianych i konopnych sznurów.
Władysław Wołkowski formy swych prac opierał na wypracowanej przez siebie teorii „konstrukcji harmonicznej”, czyli różnorodnej strukturze złączonej w spójną całość, dającej efekt prostej formy. Nie uznawał przemysłowej produkcji swych dzieł, na co zresztą nie pozwalał wykorzystywany przez niego materiał. Z uwagi na swój pospolity i nietrwały charakter, wiklina nie była często wykorzystywana w meblarstwie, a jej wyplatanie wymagało rąk ludzkich. Wołkowski, znając jej charakter i możliwości, w pełni wykorzystał potencjał, podnosząc jej znaczenie z typowo użytkowej do artystycznej funkcji.
Przeciwny seryjnej produkcji, za to zwolennik tworzenia przyjaznej i naturalnej przestrzeni mieszkalnej, stworzył także „koncepcję mieszkania poetyckiego”, w której zawierało się m.in. używanie naturalnych surowców i dekorowanie domu suszonymi roślinami. Co ciekawe, pierwsza ekspozycja prac artysty w dworku Machnickich, w tworzeniu której miał swój osobisty udział, była odzwierciedleniem tej koncepcji. W muzealnym magazynie do dziś zachowały się kompozycje suszonych traw i roślin, które wypełniły wnętrza dworku w latach 70. XX wieku.
Niewiele prac Władysława Wołkowskiego weszło do powszechnego obiegu. Większość z nich była prezentowana jako obiekty wystawiennicze i reprezentujące Polskę. Niektóre komplety meblowe były kupowane jako wyposażenie miejsc reprezentacyjnych, m.in. do: ambasady polskiej w Berlinie, hotelu „Merkury” w Poznaniu, Klubu Związku Literatów Polskich, kawiarni „Na Rozdrożu” w Warszawie. Niektóre zakupiono do rezydencji królowej Belgii, na dwór królowej Wielkiej Brytanii oraz do Muzeum Ziemi w Sztokholmie. Olkuska kolekcja jego twórczości to największa i najbardziej przekrojowa ekspozycja w Polsce.
Frejlich Cz., Władysław Wołkowski, bit.ly/3KZkF4Y (dostęp: kwiecień 2023).
Kowalski J., Gdańskie kawiarnie i restauracje, „Architekt” 1955, nr 8, s. 13–14,
bit.ly/43rmq2d (dostęp: kwiecień 2023).
Lisowski C., Nowoczesność wikliny Władysława Wołkowskiego,
bit.ly/40cKNO6 (dostęp: kwiecień 2023).
Wielgut-Walczak J., Władysław Wołkowski. Kształtowanie z wikliny, [w:] Rzeczy
niepospolite. Polscy projektanci XX wieku, red. Cz. Frejlich, Kraków 2013.
Wiklinowe koronki, „Stolica. Warszawski Tygodnik Ilustrowany” R. 11, 1956, nr 31, s. 8–9.
Władysław Wołkowski. Galeria, bit.ly/3MIG3wB (dostęp: kwiecień 2023).
Władysław Wołkowski. Michał Anioł wikliny (rozmowa z Witoldem Olejarczykiem,
przyjacielem Wołkowskiego), bit.ly/417mdQd (dostęp: kwiecień 2023).
Wołkowski. Mistrz splotów duszy słowiańskiej, bit.ly/41pgZyS (dostęp: kwiecień 2023).
Wywioł A., Mieszkanie poetyckie – koncepcja twórczości Władysława Wołkowskiego,
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura” 2015, t. 7,
bit.ly/3oeQwpD (dostęp: kwiecień 2023).
adres: ulica Szpitalna 32, Olkusz
gospodarz: Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu
www: https://mok.olkusz.pl/muzeum-tworczosci-wladyslawa-wolkowskiego/