Muzeum Turystyki Górskiej na Markowych Szczawinach w Zawoi

Muzeum Turystyki Górskiej stoi na polanie Markowe Szczawiny, czyli 1180 m n.p.m., na północnych stokach Babiej Góry. Jego historia splata się z losami pobliskiego Schroniska im. Dra Hugona Zapałowicza, które utworzono w 1906 roku jako Oddział Babiogórskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (w jego miejsce w 2009 wzniesiono duże i nowoczesne schronisko PTTK). Muzeum jest najstarszą placówką tego typu w polskich górach – otwarto je 25 września 1966 roku, w 60-lecie otwarcia schroniska. Pierwotnie mieściło się w dawnej drewnianej szopie gospodarczej, która została przebudowana na potrzeby wystawiennicze (do dziś stoi ona obok muzeum). Budynek miał nawiązywać do ludowej podbabiogórskiej architektury, a przede wszystkim do pierwotnego schroniska, zwanego też potocznie Chatą Zapałowicza. Muzeum było niewielkie (zaledwie 5×2,5 m), ale miało ganek i pracownię kustosza na poddaszu. W 2011 roku zbiory przeniesiono do wyremontowanej dawnej GOPR-ówki (budynku z 1942). Przeprowadzka do większego pomieszczenia stała się okazją do modernizacji wystawy.

Do powstania muzeum przyczyniła się grupa ludzi, którzy poprzez udostępnienie zbiorów chcieli przekazać wartości kulturowe i historyczne związane z Królową Beskidów – Babią Górą (zwaną też Diablakiem). Naczelną rolę w tym przedsięwzięciu odegrał Edward Moskała – działacz PTTK, pomysłodawca budowy małych schronisk górskich (tzw. bacówek PTTK), inicjator i redaktor naczelny „Gazety Górskiej”, autor górskich panoram i pocztówek oraz znakarz szlaków turystycznych. Moskała przyczynił się także do utworzenia Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie. Stawiał sobie za cel zwrócenie uwagi na bogatą historię różnych regionów górskich. Stąd zrodziła się idea tworzenia Ośrodków Kultury Turystyki Górskiej PTTK. Muzeum na Markowych Szczawinach było pierwszym z nich, kolejne powstały m.in. na Baraniej Górze czy Turbaczu.

Twórcy obecnej ekspozycji najwięcej miejsca poświęcili samej Babiej Górze i rozwijającej się wokół niej turystyce. Niemałą rolę w tym procesie odegrały dwa nieistniejące już schroniska: wspomniana Chata Zapałowicza na północnym stoku i drugie schronisko położone po przeciwnej stronie, tuż pod wierzchołkiem góry, powstałe z inicjatywy niemieckiego stowarzyszenia turystycznego Beskidenverein i oddane do użytku w 1905 roku. Sporo miejsca na wystawie poświęcono też rozwojowi szlaków turystycznych i ich znakowaniu, wyeksponowano dawne ubiory i sprzęty turystyczne, a także pozostałości wyposażenia schroniska na Markowych Szczawinach.