Kościół pw. św. Wojciecha i Matki Bożej Bolesnej w Modlnicy

Wieś Modlnica położona jest w niewielkiej odległości od Krakowa, przy trasie wiodącej do Olkusza. Wzmianki z XIII wieku podają, iż była ona własnością norbertanek ze Zwierzyńca. W kolejnych wiekach zmieniała właścicieli, trafiając w ręce m.in. Czederów, Wierzbiętów, Minockich, a w XVI wieku przeszła we władanie rodziny Salomonów herbu Łabędź. Później jej właścicielem był  królewski sekretarz Stanisław Fogelweder, w połowie XVIII wieku władał nią Michał Łętowski. Od końca XVIII wieku aż do 1945 roku Modlnica znajdowała się w posiadaniu rodziny Konopków.

Pierwsze wzmianki o istnieniu parafii pochodzą z drugiej połowy lat 20. XIV wieku, brak jest jednak informacji o świątyni z początkowego okresu jej istnienia. Obecny drewniany kościół wzniesiono w 1553 roku dzięki staraniom i nakładem finansowym ówczesnego proboszcza ks. Jakuba Biskupca zwanego Pontificjuszem. Pierwotnie kościół z dwiema kaplicami (od południa i północy) został wzniesiony na planie krzyża, z prezbiterium tej samej szerokości co nawa. Jednak w toku późniejszych przekształceń ten dość rzadko spotykany układ przestrzenny uległ znacznemu przeobrażeniu.

Na początku XVII wieku od północy dobudowano drewnianą zakrystię, zmieniając ją w 1622 roku w murowaną.  W tym samym roku w miejscu kaplicy drewnianej wzniesiono murowaną kaplicę grobową pw. św. Anny, ufundowaną przez Katarzynę, wdowę po Stanisławie Kucharskim, właścicielu Modlnicy. W kaplicy znajduje się epitafium z płaskorzeźbioną zmarłego oraz tablicą z inskrypcją.

Od południa kaplica została skrócona o połowę, stanowiąc obecnie rodzaj wnęki prowadzącej do kruchty (babińca).

Wnętrze modlnickiego kościoła ozdobione jest cennymi malowidłami renesansowymi, pochodzącymi z drugiej połowy XVI wieku. W prezbiterium zobaczymy ciekawe przedstawienie genealogii Chrystusa oparte na Ewangelii św. Mateusza. Przodkowie Chrystusa przedstawieni są w strojach z czasów powstawania malowideł. W nawie i kaplicy znajdują się sceny z życia i męki Chrystusa czy monumentalna scena Sądu Ostatecznego.

Na uwagę zasługuje także kompozycja malarska na balustradzie chóru, będąca ilustracją przypowieści o bogaczu i Łazarzu, motywie dość rzadko występującym w polskiej ikonografii. Niestety na skutek nieznacznego skrócenia balustrady (wynikającego z wymiany organów w 1844 roku) dwie sceny zostały „obcięte”.

Kaplica św. Anny dekorowana jest polichromią ornamentalno-figuralną z połowy XVII wieku. Znajdują się tu medaliony z Ewangelistami, święci, motywy ornamentowe i heraldyczne oraz Przemienienie Pańskie.

W drugiej połowie XVIII wieku renesansowe malowidła zostały ukryte po warstwą wapna i tapet,  a na ich miejscu pojawiały się kolejne dekoracje malarskie. W 1905 roku wnętrze kościoła ozdobił Włodzimierz Tetmajer. Jednakże w latach 50. XX wieku, w trakcie prac konserwatorskich prowadzonych pod kierunkiem prof. Antoniego Makarewicza, odsłonięto i przywrócono pierwotny wygląd malarski wnętrza. Deski stropowe z młodopolskimi motywem zostały częściowo zamienione na oryginalne szesnastowieczne, odnalezione w podłodze stojącej obok kościoła dzwonnicy. Całości renesansowych malowideł ściennych dopełnia dekoracja sufitu, zrekonstruowana i zaaranżowana przez prof. Antoniego Makarewicza.

Na wyposażenie świątyni składają się zabytki pochodzące z różnych okresów (XV–XVIII wiek).  W barokowym ołtarzu głównym znajduje się m.in. cenny gotycki tablicowy obraz Matki Bożej Bolesnej z Dzieciątkiem z drugiej połowy XV wieku. Wizerunek otoczony jest silnym lokalnym kultem i przyciąga licznych pielgrzymów.

Niezwykle wartościowym artystycznie zabytkiem jest renesansowe tabernakulum w kształcie małej świątyni (tempietta), które było częścią większej kompozycji. Przyjmuje się, że tabernakulum zostało wykonane około 1533–1536 roku dla katedry na Wawelu, na zlecenie biskupa Piotra Tomickiego. A jego autorem jest włoski rzeźbiarz Jan Maria Mosca zwany Padovano. Dzieło wykonane z czerwonego marmuru ma piękną dekorację roślinno-geometryczną. Prawdopodobnie około połowy XVII wieku kompozycję rozebrano, ale nie wiadomo, kiedy i jak tabernakulum trafiło do kościoła w Modlnicy. Jego fragment – adorujące tabernakulum dwa anioły – znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie i są jednymi z najpiękniejszych renesansowych rzeźb w Polsce.